Narcis, boek van Judith Fanto

Gepubliceerd op zaterdag

‘Gedurende enkele minuten leek het alsof ik me buiten de wereld bevond. Daarna overviel me een besef dat me tot op de dag van vandaag zo vertrouwd is als het vallen van de avond en het gloren van de ochtend: de ervaring dat alle mensen die van betekenis zijn in mijn leven het op enig moment onaangekondigd verlaten.'(bladzijde 71)

Narcis

Na de dood van zijn alleenstaande moeder wordt de tienjarige Hermann (!) Loch (!) opgeëist door een voor hem onbekende Oostenrijkse tante. Zijn Oostenrijkse vader heeft hij slechts één keer in zijn leven ontmoet, de tante nog nooit. Van haar bestaan weet hij niets, van het bestaan van zijn vader nauwelijks iets.
In een volslagen vreemd land, bij een volslagen vreemde tante, met een volslagen vreemde taal, in een volslagen vreemde stad probeert Hermann (Manno genoemd) zich staande te houden door zich zo goed en zo kwaad als dat gaat aan te passen aan de eisen die zijn nieuwe situatie aan hem stelt.

Vrienden

Tot hij tijdens een zomerkamp in de gelegenheid is kennis te maken met een groepje van vijf leeftijdsgenoten die zijn vrienden worden. Voor het eerst na het overlijden van zijn moeder gaat hij een verbinding aan met vrienden, hoewel hij zich ook in die vriendschappen altijd een buitenstaander voelt. Vrienden die, oppervlakkig gezien, elkaar steunen door dik en dun.

‘……………. Via de spiegelwand achter de bar zag ik hoe de anderen Franzi troostten. Ineens voelde ik me van hen die me zo vertrouwd waren als door een glazen wand gescheiden. Mijn vrienden hadden een leven naast onze vriendschap, een maatschappelijk leven met sociale contacten, verenigingen, familiebanden en een publieke persoonlijkheid. Voor hen was onze vriendschap een vrijplaats, een plek waar zij verlost waren van het keurslijf van hun sociale groep en de druk van de maatschappij – dat monsterverbond van schone schijn en vijanddenken. Voor mij vervulde onze vriendschap de rol van familie, vriendenkring en maatschappelijke bedding ineen; ze waren mijn sociale groep. Ik verontschuldigde me, zei dat ik hoofpijn had en vertrok.’ (bladzijde 115)………..

Iemand die er niet toe doet. Die niet gezien wordt.

………….. ‘Ineens werd ik overvallen door een heftige gewaarwording, alsof iemand in het vredige schemerdonker van mijn binnenste onverwacht een licht aandeed. Nogmaals tuurde ik naar de illustratie en de lege spiegel. Ik had geen reflectie, ik was onzichtbaar. Kleurloos.’ (bladzijde 92)…………

Vlucht

Tot het oprukkende nazisme niet alleen Wenen, maar heel Oostenrijk in bezit neemt. Manno, in die tijd succesvol restaurateur (!) van geschilderde kunstwerken, ontvlucht zijn ‘vaderland’ en gaat terug naar zijn ‘moederland’.

Geschiedenis

Narcis van Judith Fanto neemt je mee in de verwoestende veranderingen in het leven van een jong kind dat als tienjarige zijn moeder verliest, verstrengeld met verhaallijnen van de verwoestende ontwikkelingen in het Europa van de 20e eeuw.

Lees meer

Judith Fanto 

Bestellen

Narcis is een van de mooist gecomponeerde, inlevende boeken die ik ooit heb gelezen over de levenslange impact van jong ouderverlies. Zeker voor Verlaat Verdriet-ers: een aanrader.

Narcis 

Hulpverlening en ervaring ontmoeten elkaar bij symposium

Gepubliceerd op donderdag

Teruggaan om verder te kunnen

Annemieke A. schreef haar verslag Hulpverlening en ervaring ontmoeten elkaar over een prachtige dag: symposium Teruggaan om verder te kunnen. Het bijzondere symposium voor hulpverleners waar we – vanuit onze ervaringen – hebben laten zien dat een Verlaat Verdriet-proces een uitnodiging is terug te gaan, om verder te kunnen. Een prachtige dag, mede dankzij de inzet van zo’n twintig Verlaat Verdriet-ers die op deze dag als onbetaalde vrijwilligers hun bijdrage hebben geleverd.

Een dag die er niet had kunnen zijn als niet zeven – eveneens onbetaalde –  ervaringsgenoten ruim anderhalf jaar lang schouder-aan-schouder dit symposium hebben voorbereid. Een mooie groep, die al werkend steeds beter en mooier op elkaar ingespeeld raakte. Zo hebben we niet alleen een mooi en waardevol symposium neer kunnen zetten, maar zijn we ook als groep gegroeid in het verduurzamen van de kennis van Verlaat Verdriet en verlate rouw.

Hulpverlening en ervaring ontmoeten elkaar bij symposium Teruggaan om verder te kunnen

Op 8 november 2025 kwamen rond de 50 hulpverleners samen in Harderwijk om meer te leren over Verlaat Verdriet: het levenslange effect van de vroege dood van een ouder, en alles wat daarbij komt kijken. Het was een dag vol ervaringsverhalen, maar ook vol herkenning. Want al snel nam de dag na rondvraag van dagvoorzitter Maria de Greef een onverwachte wending: veel van de aanwezige hulpverleners zijn ook zelf ervaringsdeskundige. Lees een verslag van een bijzonder symposium waar kennis en ervaring op een bijzondere manier samenkwamen…..

Het verslag van Annemieke

Lees het hele verslag van Annemieke A., en zie de mooie foto’s die fotograaf Alex Witteveen op deze dag voor ons heeft gemaakt op Kenniscentrum Verlaat Verdriet.

Verdriet verwerken en verlies verwerken

Gepubliceerd op donderdag

De specifieke dynamiek van verlate rouw bij Verlaat Verdriet. Het is nog lang geen kennis die beklijft. Niet alleen bij Verlaat Verdriet-ers zelf, maar zeker ook niet bij professionals. De moeite waard dus om er ook hier nog eens bij stil te staan. In de Verlaat Verdriet-workshops is het steeds weer een eyeopener voor de deelnemers als ik mijn visie op verdriet verwerken en verlies verwerken toelicht.

Verdriet verwerken en verlies verwerken

In het Nederlands maken we, ook gevoelsmatig, geen of nauwelijks verschil tussen verdriet verwerken en verlies verwerken. Als het om volwassenen gaat is het niet zo’n ramp dat we dat verschil niet maken. Maar als het om kinderen gaat is het wel degelijk een regelrechte ramp dat we het verschil niet maken tussen beide termen.

Verdriet verwerken

Je kunt kinderen helpen het verdriet om een ouder in goede banen te leiden – en laat niemand nalaten dat op een goede manier te doen. (tip: bij een goede manier voor het in goede banen leiden van jong ouderverlies maak je op een goede manier gebruik van ervarings-gebaseerde kennis van de levenslange invloed van het vroege verlies van een ouder).

Verlies verwerken

Het vroege verlies van een ouder – of beide ouders – kan pas verwerkt en geheeld worden als duidelijk is wat het onomkeerbare verlies van de ouder(s) – en de ingrijpende veranderingen die dat verlies tot gevolg heeft gehad – heeft aangericht op het moment van het verlies/de verliezen en de jaren die daarop zijn gevolgd. En niet eerder. De levenslange impact van jong ouderverlies wordt pas werkelijk serieus genomen als goede en adequate hulp voorhanden is voor volwassenen die in hun jeugd hun ouder(s) verloren.

Om over na te denken

De gevolgen van jong ouderverlies kunnen pas verwerkt en geheeld worden als duidelijk is wat dat verlies heeft aangericht. Dus in de volwassenheid.

  • Zolang we blijven denken dat we problemen kunnen voorkomen – namelijk dat ‘ze’ er later last van krijgen;
  • zolang we niet onder ogen zien hoe omvangrijk de impact van onomkeerbare, levens-veranderende ervaringen in een kinderleven is;
  • en zolang we niet de diepte en de omvang van jong ouderverlies onderkennen en erkennen

creëren we problemen die groter en hardnekkiger zijn we ons voor kunnen (en willen) stellen. Ondanks al onze goede bedoelingen.

Symposium voor hulpverleners

Ervaar en leer als hulpverlener op de meest mooie en indringende manier meer van de levenslange impact van de gevolgen van jong ouderverlies tijdens symposium Teruggaan om verder te kunnen.

Kenniscentrum Verlaat Verdriet

Van Verlaat Verdriet naar verdriet verlaten

Zien en horen

Rouw kent geen tijd

Verlaat Verdriet: eye-openers voor hulpverleners

Gepubliceerd op dinsdag

Verlaat Verdriet eye-openers voor hulpverleners

Gisteravond, tijdens ons online-overleg over het symposium, vertelde Albertine de volgende anekdote: ‘Vorige week, tijdens mijn les, vertelde ik over ons symposium. Het is een symposium voor hulpverleners over Verlaat Verdriet en verlate rouw. Over volwassenen die in hun jeugd een ouder – of hun beide ouders – zijn verloren door overlijden.’ Algemene reactie van haar cursisten: ‘Oh, dus jij werkt met kinderen.’ Voor ons, Verlaat Verdriet-ers een onthutsende conclusie die helaas nog heel veel voorkomt. ‘Nee hoor, wij zijn volwassenen die als jong kind onze ouder(s) zijn verloren.’

Hardnekkig fenomeen

Het is een hardnekkig fenomeen – het tekort aan bewustzijn van jong ouderverlies en de dagelijkse impact van dat vroege verlies op het leven van nu. Als hulpverlener kun je tal van deze overtuigingen in je ronddragen. Onbewust, of mogelijk zelfs bewust, zijn ze van invloed op de relatie die je als hulpverlener op wilt bouwen met je cliënt. ‘Ik ben op de verkeerde plek’ denkt een Verlaat Verdriet-er onmiddellijk en sluit de luikjes weer. Jammer voor je cliënt die zich (weer) niet gezien en gehoord voelt. En jammer voor jou als hulpverlener (want onnodig).

Eye-openers: een bloemlezing

  • Zo lang geleden? Zit je daar nu nog mee?
  • Hoe is dat nou toch eigenlijk om aldoor maar met dat verleden bezig te zijn?
  • Iedereen heeft weleens wat.
  • Vroeger hield je nog wel van je vrouw, en toen was je moeder ook al lang dood.
  • Had je nou maar een leuke buurvrouw of tante gehad, dan was het allemaal heel anders gelopen.
  • Er zijn zoveel mensen die zonder vader zijn opgegroeid.
  • Heb je nog ingrijpende dingen in je leven meegemaakt? Incest of zo?
  • Dat moet wel heel moeilijk voor je zijn geweest, dat je je vader bent verloren. Maar we gaan hier wel met je echte problemen aan het werk.
  • Heb je nou nog steeds geen afscheid genomen van je moeder/je vader?
  • Ouders die gescheiden zijn, da’s toch veel erger?
  • Niet zo in het verleden blijven hangen, hoor!
  • Dat kan toch niet de enige oorzaak zijn?
  • Als je moeder was blijven leven had je misschien ook wel geen kinderen gehad.
  • Je moet wel verder met je leven.
  • Je idealiseert je moeder/je vader.
  • Als je weet waar het vandaan komt, kun je het ook oplossen.
  • Maar goed dat het tegenwoordig allemaal veel beter gaat.
  • Je hebt je moeder/je vader niet eens gekend, dan kan je haar/hem toch helemaal niet missen?
  • Kom op, kijk eens vooruit!
  • We gaan het nu niet meer hebben over iemand die al zolang dood is.

Symposium voor hulpverleners

Symposium voor hulpverleners Teruggaan om verder te kunnen opent je ogen met kennis uit de bron. Kennis die alleen gedeeld kan worden vanuit de ervaring. Verrijkende kennis.

Verlaat Verdriet en verlate rouw onderbrengen in opleidingspogramma’s

Gepubliceerd op zaterdag

‘Een paar jaar geleden heb ik een man, toen 79 jaar, in therapie gehad. Na een hartinfarct besloot hij dat het tijd was geworden eindelijk iets te doen met de vroege dood van zijn moeder. Nooit eerder in zijn leven had hij aandacht gegeven aan het vroege verlies. Het bestond eenvoudig weg niet voor hem. Het was een intens, intensief en helend traject voor hem, en een bijzonder en mooi traject voor mijzelf. Sinds die tijd weet ik het zeker: Verlaat Verdriet-ers, Verlaat Verdriet en verlate rouw verdienen veel meer aandacht. Eigenlijk is het onbegrijpelijk dat het nog altijd niet wordt gezien als onderwerp van belang. Wij gaan daar wat aan doen door het op te nemen in ons opleidingsprogramma.’

Verlaat Verdriet en verlate rouw onderbrengen in het opleidingsprogramma

Twee weken geleden had ik een gesprek met twee vrouwen. Beiden therapeut. En beiden als docent/trainer/supervisor verbonden aan de Academie voor Psychodynamiek in Scherpenzeel. Beide vrouwen zijn ervan overtuigd dat Verlaat Verdriet, de gevolgen van jong ouderverlies en verlate rouw een stevige plek moeten gaan krijgen in de opleiding waaraan ze verbonden zijn. Ze zijn naar mij toegekomen omdat ze alles willen weten van Verlaat Verdriet  en verlate rouw. Zoveel herkenning in wat ik vertel, en zoveel erkenning van de levenslange invloed van jong ouderverlies. ‘Zelf start ik altijd met mijn cliënten een genogram te laten tekenen. Jong ouderverlies wordt dan altijd meteen zichtbaar en onontkoombaar. Het geeft ingangen om over het verlies van de ouder(s) in gesprek te gaan. Jong ouderverlies thema te laten zijn.

Symposium Teruggaan om verder te kunnen

‘We hebben ons allang opgegeven voor het symposium voor hulpverleners Teruggaan om verder te kunnen. We hopen dat jullie veel deelnemers krijgen aan dit belangrijke symposium. Goed dat er meer kennis komt in de wereld van professionals.’

Ben je hulpverlener? Wil je meer weten over de dagelijkse impact van verlate rouw? Lees meer op Kenniscentrum Verlaat Verdriet of meld je meteen aan. Ook voor hulpverleners is er een wereld te winnen!

Meer informatie over het symposium

Heb je belangstelling voor Verlaat Verdriet-bijeenkomsten in Amsterdam?

Gepubliceerd op zaterdag

Verlaat Verdriet-bijeenkomsten

Afgelopen week ontving ik onderstaand bericht van Louise. Zij neemt het initiatief in Amsterdam Verlaat Verdriet-bijeenkomsten aan te bieden.
Ik geef het initiatief van Louise graag aan je door.
Louise, ik hoop van harte dat jouw aanbod aanslaat in Amsterdam en omgeving.

Heb je belangstelling voor Verlaat Verdriet-bijeenkomsten in Amsterdam?

Mijn moeder is overleden toen ik 9 jaar oud was en ik heb zoals zovelen mijn rouw weggestopt tot ik er anderhalf jaar geleden niet meer omheen kon en aan mijn verlaat verdriet proces ben begonnen. Ik heb het als heel intens ervaren, al het verdriet en de rouw wat nog in mij zat en wat er nog uit moest.
Ik heb veel gehad aan de workshop Verlaat Verdriet bij Titia Liese. Via deze workshop heeft mijn moeder weer een plaats in mijn leven gekregen en voel ik mijzelf weer haar dochter.
Inmiddels ben ik dankbaar dat ik het proces ben aangegaan en sta op een andere meer open en stevigere manier in het leven.

Maatschappelijk werker en coach

Ik werk als maatschappelijk werker en als coach. Ik speel al een tijdje met de gedachte om een aantal bijeenkomsten te organiseren speciaal voor Verlaat Verdriet-ers om met elkaar ervaringen uit te wisselen en aandacht te hebben voor ieders verhaal en proces en met elkaar te groeien.
Na overleg met Titia heb ik besloten om dit bericht te plaatsen. Ik ben benieuwd of er in deze groep Verlaat Verdriet-ers zijn die daar interesse in hebben. Ik woon zelf in Amsterdam en wil de bijeenkomsten bij voldoende belangstelling in de omgeving van Amsterdam organiseren.

Contact

Tips voor hulpverleners: verlate rouw bij Verlaat Verdriet

Gepubliceerd op woensdag

Verlate rouw bij Verlaat Verdriet

Een rouwproces is geen lineair proces. Is geen proces van fasen die elkaar lineair opvolgen 1. verlies. 2. verlies verwerken. 3. verlies achter je laten. 4. verder met je leven.
Maar ook als je weet wat een rouwproces niet is – namelijk geen lineair proces – dan wil dat nog niet zeggen dat je je ervan bewust bent dat een verlaat rouwproces een totaal andere dynamiek heeft dan een rouwproces na recent verlies. Mogelijk (en zelfs waarschijnlijk) ben je je er – ook als hulpverlener – niet of nauwelijks van bewust hoe sterk lineair we in onze cultuur denken en leven. Toekomst gericht. Vooruitgangsgericht. En gericht op een (lineaire) maakbaarheid van een proces.

Verschil

Recent verlies

Een verlies dat een volwassen mens nu lijdt, en zeker een ingrijpend, onomkeerbaar en levens veranderend verlies, roept onmiddellijk emoties op. Een maalstroom van emoties waarin je cliënt zich een begaanbare weg moet zien te banen. Zich staande moet zien te houden. Je cliënt staat voor de taak haar/zijn verlies een aanvaardbare plek te geven in haar/zijn leven.

Verlaat Verdriet

Een verlaat rouwproces bij Verlaat Verdriet is een proces met een totaal andere, eigen dynamiek. Een achterwaarts proces, waarin je cliënt op zoek moet gaan naar de betekenis van het verlies van toen. Een verlies dat in veel gevallen tientallen jaren geleden heeft plaatsgevonden. Een existentiële crisis op een moment het systeem van je cliënt op geen enkele manier in staat was zo’n ingrijpende crisis te incasseren. Laat staan dat je cliënt als kind de diepte en de reikwijdte van dit verlies betekenis heeft kunnen geven. Een verlies dat de identiteit van je cliënt mee vorm heeft gegeven.

Alternerend proces

Een verlaat rouwproces is een uitnodiging om terug te gaan in de tijd. Vaak door een mijnenveld aan verstrikkingen en complicaties. Terug in de tijd, in een cultuur die volkomen toekomstgericht is. Terug naar een gebeurtenis waar je cliënt voor geen prijs naar toe wil. Waar hij/zij een weefwerk aan overlevingsstrategieën voor heeft ontwikkeld om vooral maar nooit in de buurt te komen van die plek.

Een verlaat rouwproces is ook een alternerend proces. Een proces dat als de slinger van een klok voortdurend heen en weer gaat, waarin gedachten en gevoelens steeds weer heen en weer geslingerd worden tussen uitersten. Pieken. Dalen. Vooruitgaan. Achteruitgaan. Hoop. Wanhoop. Verdriet. Vreugde. Moed. Angst. Gevoel. Verstand. Liefde. Onverschilligheid.

Onderzoek

Een verlaat rouwproces is vooral een proces van onderzoek. Wat heeft het verlies van toen met je cliënt gedaan. Wat heeft het verlies van toen teweeg gebracht aan ingrijpende veranderingen. Hoe heeft hij/zij daar als kind mee om kunnen gaan. Hoe heeft hij/zij daar in haar/zijn latere leven mee om kunnen gaan. In plaats van het verlies te blijven negeren, te bagatelliseren, te ontwijken, te presteren, altijd maar door te gaan geeft je cliënt het verlies van toen letterlijk een zichtbare plek in haar/zijn levensverhaal.

Symposium voor hulpverleners

Tijdens symposium voor hulpverleners Teruggaan om verder te kunnen delen Verlaat Verdriet-ers in een zorgvuldig gestructureerd, dynamisch en interactief programma met hulpverleners van diverse pluimage hun kennis uit ervaring. Ze delen de dagelijkse impact van het vroege verlies van hun ouder(s). Wat ze hebben ondernomen om met hun verlate rouw aan de slag te gaan. Wat hen niet heeft geholpen. En, aan de hand van herkenbare en aanprekende voorbeelden, vooral wat hen wel heeft geholpen. Zó, dat ook jij als hulpverlener gerichter en adequater Verlaat Verdriet-ers kunt begeleiden in hun verlate rouwproces.

Meer informatie

Daily Impact: Dr. Annemiek van der Schaft

Gepubliceerd op maandag

Dr. Annemiek van der Schaft

Vorige week was ik aanwezig bij de promotie van Annemiek van der Schaft aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, naar aanleiding van haar proefschrift: Daily Impact – Reflecting on Employee Experiences in Organizational Change.
Een paar jaar geleden deed Annemiek een individuele Verlaat Verdriet-workshop bij mij. Na deze intense en intensieve workshop hebben we contact gehouden. We spraken elkaar niet vaak, maar via de app bereikten we elkaar toch. Afgelopen voorjaar meldde Annemiek dat ze haar proefschrift had afgerond. Enige tijd later ontving ik van haar bericht via de app: ‘Zeventien september om 10.30 uur zal ik mijn proefschrift openbaar verdedigen in Nijmegen. Ik zou het geweldig vinden als je erbij zou kunnen zijn.’ Ik antwoordde meteen: ‘Genoteerd Annemiek, met de bedoeling bij deze bijzondere en belangrijke dag voor jou te zijn.’

Daily Impact

Een paar weken voor zeventien september appte ik Annemiek: ‘Wat is precies de essentie van jouw onderzoek en waarop promoveer je?’ Antwoord van Annemiek: ‘Ik ga het uiteraard ter plekke nog uitleggen, maar het proefschrift gaat over hoe medewerkers omgaan met verandering in hun organisatie.’ De verdere omschrijving van Annemiek voert iets te ver om hier te plaatsen, maar mijn antwoord aan haar luidde: ‘Kijk Annemiek – en weer denk ik: als je jouw proefschrift legt op Verlaat Verdriet en verlate rouw: wat gebeurt er dan???’ ‘Dit proefschrift gaat ook absoluut over mijn thema’ appte Annemiek me terug.

Zeventien september 2025

Ik was erbij, op zeventien september j.l. En ik heb letterlijk zo ongeveer de hele tijd op het puntje van mijn stoel gezeten. Hoewel het onderzoek van Annemiek niet specifiek gaat over de impact van jong ouderverlies (helemaal niet, zelfs) werd ik helemaal meegenomen in het perspectief van dit proefschrift: de dagelijkse invloed van ingrijpende veranderingen op mensen. Het belang van ervaringen van mensen. De belangrijke rol die levensverhalen daarin spelen. De mensen, en hun verhalen. De dagelijks voelbare impact van veranderingen. Ik voelde een diepgang die ik tot nog toe altijd heb gemist bij uitspraken van ‘rouwdeskundigen’ naar aanleiding van hun onderzoeken naar, en promoties op, jong ouderverlies en de gevolgen van jong ouderverlies op de langere termijn.

Perspectief

Annemiek, dank dat ik aanwezig heb mogen zijn bij jouw promotie. Dat ik heb kunnen voelen hoe het perspectief van mensen en hun verhalen de juiste weg is om ook Verlaat Verdriet te onderzoeken. Ik zei tegen je na afloop van jouw verdediging: ‘Als je wat tijd over hebt, kun je met ditzelfde onderzoek ook nog even promoveren op Verlaat Verdriet?’ Ik houd graag contact met je Annemiek. Zoals je weet: er wordt al aan onderzoek gewerkt.

Alle goeds voor jou, en alle succes die jou toekomt met jouw nu al spraakmakende onderzoek (en niet alleen spraakmakend bij mij!).

De weg van liefde in Codiponte, voorjaar 2026

Gepubliceerd op maandag

De weg van liefde 2025 was in recordtijd helemaal volgeboekt. Van 4 – 11 oktober 2025 zijn we, in een mooie groep, samen in Codiponte. Albertine assisteert me gedurende deze Weg van liefde, Simone is onze stagiaire.

De weg van liefde

Een week samen zijn. Samen werken, Samen genieten. Ieder voor zich met eigen Verlaat Verdriet-thema’s. Delen, en leren van elkaar waar het goed en fijn is. In je eigen tempo. In de helende rust en stilte van Codiponte. Waar de hectiek van alledag tot stilstand komt. Tijd en ruimte komt voor eigen thema’s. Ze te zien, te herontdekken, te onderzoeken en/of te verdiepen. Waar tijd is om te ontspannen – dolce far niente. Tijd ook om uitgebreid te dineren. Samen te genieten van de overheerlijke Toscaans/Italiaanse maaltijden die Davide voor ons bereidt. Misschien wel onder de Toscaanse sterrenhemel, in de avondwarmte van een Italiaanse avond.

Via amore in Primavera

De snelheid waarmee De weg van liefde 2025 is volgeboekt inspireert om te onderzoeken of we opnieuw – nu in het voorjaar van 2026 – een Weg van liefde kunnen afspreken met Maartje. Via Amore in Primavera! In de komende weken, als ik verblijf bij Maartje in Codiponte, ga ik nieuwe data afspreken met Maartje voor de Via Amore in Primavera: De weg van liefde voorjaar 2026. Data op de site zodra ze bekend zijn.

Meer zien

Op 15 september 2025 is de restauratie van mijn huis, Casa Matilda – Huis voor levensverhalen in Codiponte van start gegaan. Volg de blogs op deze site als je nieuwsgierig bent naar de ontwikkelingen in dit grote, bijzondere project , waar je in de – nabije – toekomst van harte welkom bent.

Criteria voor deelname

Je

  • bent Verlaat Verdriet-er. Dus: je verloor voor je 20e jaar een ouder – of je beide ouders – door overlijden;
  • hebt een Verlaat Verdriet-basisworkshop gevolgd bij Titia Liese;
  • kent de manier van werken van Titia Liese, en haar opvattingen over Verlaat Verdriet en verlate rouw;
  • weet dat De weg van liefde geen therapeutisch traject is, maar je alle tijd en ruimte biedt om jouw Verlaat Verdriet-thema’s verder te onderzoeken, te verdiepen, te verwerken en te helen.

Codiponte, waar oud zeer kan helen

Tips voor hulpverleners: Dubbel Ouderverlies

Gepubliceerd op zondag

Tips voor hulpverleners: Dubbel Ouderverlies

‘Je moet altijd klaar staan om te vertrekken’. Op de zaterdagochtend van de workshop Dubbel Ouderverlies staan ze er al ruim voor de lunch. De koffers en de tassen. Klaar voor vertrek, zaterdagmiddag rond 16 uur. Een fenomeen dat zich, in tegenstelling tot de workshop Verlaat Verdriet, vrijwel altijd weer voordoet bij de workshop Dubbel Ouderverlies. ‘Je moet altijd klaar staan om te vertrekken.’

Dubbel ouderverlies

Verlaat Verdriet-ers hebben het na het vroege verlies van hun ouder zo goed als allemaal gekend: de angst ook de andere ouder te verliezen. Een aantal Verlaat Verdriet-ers is dat daadwerkelijk overkomen. Zij verloren in hun jeugd hun beide ouders door de dood.

Verlies in veelvoud

Dubbel ouderverlies in je jeugd is verlies in veelvoud. Kinderen die hun beide ouders verliezen in hun jeugd raken alles kwijt wat hun tot dan vertrouwd was. Dat kan – en dat mag! – nooit worden afgedaan met lege opmerkingen als ‘We moeten de veerkracht van kinderen niet onderschatten.’ Of: Kinderen zijn zo flexibel…’
Kinderen die hun beide ouders verliezen, verliezen veel meer dan alleen hun beide ouders. Ze verliezen de natuurlijke bescherming van de ouders die je als kind nodig hebt om veilig op te groeien. Ze verliezen hun vertrouwde ouderlijk huis. De plaats waar ze woonden. Hun school. Ze verliezen geborgenheid. Gevoel van continuïteit. Vertrouwen in het leven. Gevoel van veiligheid. Onvoorwaardelijk aanwezig mogen zijn. Ze verliezen de educatie van hun beide ouders. De cultuur van hun beide ouders. De normen en de waarden die ze vanaf hun geboorte hebben meegekregen.

Zeven mogelijke vragen bij Dubbel Ouderverlies

Denk als hulpverlener mee in het onvoorstelbare: in je kindertijd je beide ouders verliezen door de dood.

  1. De samenstelling van je gezin van herkomst voor je eerste ouder overleed

  • Hoe was de samenstelling van je gezin van herkomst voor je eerste ouder overleed?
  • Welke plaats nam jij in je gezin van herkomst in?
  • Welke ingrijpende veranderingen vonden plaats in je gezin van herkomst voor het overlijden van je eerste ouder?

2. Het overlijden van de eerste ouder

  • Welke van je beide ouders overleed als eerste?
  • Welke leeftijd had je toen je eerste ouder overleed?
  • Door welke oorzaak overleed je eerste ouder?

3. De samenstelling van je gezin van herkomst na het overlijden van je eerste ouder

  • Hoe was de samenstelling van je gezin van herkomst tussen het overlijden van je eerste ouder en het overlijden van je tweede ouder?
  • Welke veranderingen vonden plaats in je gezin van herkomst?
  • Wat betekende dat voor jouw plek?
  • Wat betekende dat voor jou?

4. Het overlijden van de tweede ouder

  • Welke ouder overleed als tweede ouder?
  • Welke leeftijd had je toen je tweede ouder overleed?
  • Door welke oorzaak overleed je tweede ouder?

Het overlijden van beide ouders tegelijkertijd

      • Door welke oorzaak overleden je beide ouders?
      • Wat gebeurde er?
      • Waar was jij?
      • Wat gebeurde er met jou?
      • Wat betekende dat voor jou?

5. Wat gebeurde er met jou?

  • Wat gebeurde er na het overlijden van je beide ouders?
  • Waar woonde je?
  • Wie zorgde voor jou?
  • Wat gebeurde er met je broers/zussen als je die had?
  • Wat gebeurde er met jou?

6. De nieuwe samenstelling

  • Wat kan je vertellen over de nieuwe samenstelling van de personen met wie je woonde na het verlies van je beide ouders?
  • Wie zorgde voor jou?
  • Wat betekende dat voor jou?

7. Een nieuwe woonplek

  • Wat gebeurde er met je ouderlijk huis na het overlijden van je beide ouders?
  • Omschrijf je nieuwe woonplek.
  • Welke plek nam jij in de nieuwe ‘gezins’-samenstelling in?
  • Wat kan je vertellen over de veranderingen in educatie en cultuur zoals je die gewend was geweest?
  • Wat gebeurde er met jouw plek op school?
  • Wat betekende dat voor jou?

Meer vragen

Als je, samen met je cliënt, aan de hand van deze eerste vragen een eerste beeld hebt gekregen van de invloed van het vroege verlies van beide ouders is het raadzaam samen met je cliënt een overzicht te maken van de vragen en opmerkingen die op zijn gekomen naar aanleiding van bovenstaande vragen.

Meer informatie

Symposium voor hulpverleners

Kenniscentrum Verlaat Verdriet

Boeken van Titia Liese

Rouw kent geen tijd

Titia Liese: Verlaat verdriet en verlate rouw in 13 modules 

© Kenniscentrum Verlaat Verdriet, 2025

#verlaatverdriet #verlaterouw #kenniscentrumverlaatverdriet #symposiumvoorhulpverleners #teruggaanomverdertekunnen #handreikingenbijverlaatverdriet #tipsvoorverlaterouw